Phân Tích Bài Thơ Bạn Đến Chơi Nhà Của Nguyễn Khuyến

Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam, nổi tiếng với những bài thơ Nôm Đường luật giản dị mà sâu sắc. Trong số đó, “Bạn đến chơi nhà” là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện tình bạn chân thành, thắm thiết vượt lên trên vật chất. Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, nhưng lại có cách triển khai ý thơ độc đáo, tạo nên nét đặc sắc riêng.

Niềm Vui Gặp Gỡ Và Hoàn Cảnh Éo Le

Mở đầu bài thơ là lời chào mừng bạn đến chơi nhà đầy phấn khởi, tự nhiên:

“Đã bấy lâu nay, bác tới nhà”

Cụm từ “đã bấy lâu nay” cho thấy khoảng thời gian dài hai người bạn chưa gặp mặt. Cách xưng hô “bác” vừa thân tình, gần gũi lại vừa thể hiện sự kính trọng. Câu thơ như một tiếng reo vui, thể hiện niềm hạnh phúc của Nguyễn Khuyến khi được gặp lại bạn hiền.

Tuy nhiên, ngay sau lời chào đón nồng hậu ấy là hàng loạt tình huống éo le được Nguyễn Khuyến khéo léo vẽ ra:

“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa
Ao sâu nước cả, khôn chài cá
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà
Cải chửa ra cây, cà mới nụ
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”

Nguyễn Khuyến muốn tiếp đãi bạn chu đáo nhưng “trẻ” thì đi vắng, “chợ” lại xa. Nghĩ đến cây nhà lá vườn, ông lại “khôn chài cá” vì “ao sâu nước cả”, “khó đuổi gà” do “vườn rộng rào thưa”. Rau củ thì “cải chửa ra cây, cà mới nụ”, “bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”. Tác giả dùng biện pháp liệt kê để tạo nên một tình huống dở khóc dở cười: nhà có của nhưng lại chẳng có gì để tiếp bạn.

Thậm chí, đến cả miếng trầu – thứ tối thiểu dùng để tiếp khách, thể hiện nét đẹp văn hóa của người Việt – mà Nguyễn Khuyến cũng không có:

“Đầu trò tiếp khách, trầu không có”

Câu thơ này như một lời khẳng định chắc nịch cho sự thiếu thốn của gia chủ.

Tình Bạn Vượt Lên Vật Chất

Giữa hoàn cảnh éo le ấy, tình bạn của Nguyễn Khuyến càng thêm tỏa sáng:

“Bác đến chơi đây, ta với ta!”

Câu thơ cuối bài như một tiếng cười xòa bật lên, thể hiện sự lạc quan, hóm hỉnh của Nguyễn Khuyến. Cụm từ “ta với ta” ở đây mang ý nghĩa hoàn toàn khác với “ta với ta” trong bài “Qua đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan. Nếu “ta với ta” của Bà Huyện Thanh Quan chỉ nỗi cô đơn, lẻ loi giữa thiên nhiên rộng lớn thì “ta với ta” của Nguyễn Khuyến lại là sự hòa hợp, gắn bó giữa hai người bạn.

Họ tuy hai mà một, tình cảm gắn bó, không còn khoảng cách. Câu thơ khẳng định tình bạn chân chính không nằm ở vật chất mà là sự chân thành, thấu hiểu lẫn nhau.

Thông qua việc sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, cùng lối nói hóm hỉnh, Nguyễn Khuyến đã thể hiện thành công tình bạn thắm thiết, vượt lên trên những giá trị vật chất tầm thường. Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” mãi là một bài ca đẹp về tình bạn, là bài học quý giá về cách sống và ứng xử trong cuộc sống.